Οι ομορφοκκλησιές της γειτονιάς μας

(2ο μέρος)

Της Γεωργίας Ξάνθη

Eχει χρώμα η ευτυχία; Για την όμορφη νύφη που κατέβαινε τρέχοντας τα μαρμάρινα σκαλοπάτια του Αγίου Αιμιλιανού, στον Λόφο Σκουζέ, ναι, είχε. Hταν το λευκό, το χρώμα του νυφικού της, το χαμόγελο στο πρόσωπο των γονιών της, των παππούδων της, που και εκείνοι είδαν το ίδιο χρώμα της ευτυχίας τους όταν κατέβαιναν, πολλά χρόνια πριν, τα μαρμάρινα σκαλιά της ίδιας ιστορικής και πολύ παλιάς εκκλησίας στον Λόφο Σκουζέ.

Από τον Αγιο Αιμιλιανό ξεκινά το δεύτερο μέρος των εικόνων των παλιών εκκλησιών της συνοικίας μας. Βόρεια του Κολωνού είναι ο λόφος του Αγίου Αιμιλιανού. Ο αρχαίος λόφος της Ευχλόου Δήμητρας, κατά τους αρχαιολόγους, όπου υπήρχε η λατρεία της θεάς. Προ του 1840 ο λόφος δεν είχε καμιά σχέση με την τωρινή μορφή του. Ηταν μια έκταση χωραφιών χωρίς βλάστηση.

Ο Αθηναίος πρόκριτος Παναγής Σκουζές, πατριώτης, αγωνιστής, μετά την αποκατάσταση της Ελευθερίας από τον τουρκικό ζυγό, είχε βορειοδυτικά του λόφου κήπο 15 στρεμμάτων, όπου έκτισε και μια εξοχική κατοικία για την οικογένεια για τους καλοκαιρινούς μήνες. Το 1844, ο γιος του Παναγή Σκουζέ, Γεώργιος, αγόρασε και το νότιο τμήμα του λόφου, το κτήμα μαντρώθηκε και ο λόφος πήρε το όνομα Αγιος Αιμιλιανός, αφού στην κορυφή του υπήρχε η εκκλησία. Η κόρη του πήρε το όνομα Αιμιλία και εκεί θάφτηκε και ο πατέρας του Παναγής. Ο Γεώργιος Σκουζές δημιούργησε έναν καταπράσινο παράδεισο φυτεύοντας εκλεκτά ελαιόδεντρα, πεύκα, κυπαρίσσια μέχρι και σουλτανίνα σταφίδα. Και επειδή δεν επαρκούσε το νερό των δύο πηγαδιών που υπήρχαν στο κτήμα, κατασκεύασε δεξαμενή και ανέβαζε το νερό με ατμομηχανή. Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι ενώ την ημέρα ανέβαζαν το νερό, το βράδυ εξαφανιζόταν. Η δεξαμενή χτίστηκε δίπλα από την εκκλησία, η οποία όμως κατέρρευσε στον σεισμό της Αθήνας το 1880, και η σωζόμενη εικόνα του Αγίου Αιμιλιανού μεταφέρθηκε στην κοντινό ναό του Αγίου Μελετίου. Από τον Αγιο Μελέτη και έως την κατασκευή του νέου ναού, μεταφέρονται τα ιερά κειμήλια για την καθιερωμένη περιφορά της ιερής εικόνας κάθε 18 Ιούλη, ημέρα γιορτής του αγίου, στην συνοικία του Λόφου. Κοντά στη δεξαμενή, μέχρι το 1920, ένα καντίλι έκαιγε νύχτα μέρα σε ανάμνηση της εξαφανισμένης εκκλησίας. Νέοι ιδιοκτήτες του κτήματος του λόφου, το 1918, ο Πανταζόπουλος και ο Σάπαρης, Ηπειρώτες από τη Ρουμανία, με τελευταίο ιδιοκτήτη την οικογένεια Καστόρχη. Ο περίβολος του κτήματος έφτανε μέχρι την οδό Ιωαννίνων και πάνω από την πόρτα του ετοιμόρροπου παλιού τοίχου ήταν στημένος παχύς κίονας ο οποίος έφερε την επιγραφή «ΛΕΟΝ ΛΕΟΝΤΟΣ ΕΛΕΥΣΙΝΙΟΣ». Παλιά γλυκιά εξοχή η Αθήνα, παλιά και η γειτονιά του Λόφου Σκουζέ, η οποία δέχθηκε στην αγκαλιά της Μυκονιάτες πρόσφυγες που με κόπους κατασκεύασαν έναν νέο ξύλινο ναό, στις αρχές του 1930. Το 1953 θεμελιώθηκε ο νέος ναός, ο οποίος και εγκαινιάστηκε πολλά μα πολλά χρόνια αργότερα, το 1973.

Στην κάτω γειτονιά, στην Ακαδημία Πλάτωνα, στη συνοικία Αστρυφος, η εκκλησία του Αγίου Τρύφωνα, με τον γλυπτό σταυρό, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα είχε δώσει όνομα σε παντοπωλεία και καφενεία της γειτονιάς. Πολλοί περιηγητές προσκυνούσαν το εκκλησάκι αυτό σε ανάμνηση της αρχαίας Ακαδημίας. Στην δεκαετία του 1920, ο ιερέας Μικρασιάτης από τη Φώκαια κατοικούσε με την οικογένειά του εντός του ναού. Πολύ παλιό το εκκλησάκι του Αγίου Τρύφωνα, ανήκε τότε στην οικογένεια του Χρ. Δημητρέλη, παντοπώλη της συνοικίας Αστρυφος, της Ενορίας του Αγίου Τρύφωνα. Ο πατέρας του ήταν ο πρώτος ο οποίος το οικοδόμησε το 1875, μέσα σε περιβόλια γεμάτα ελιές και αμπέλια και πάνω από αρχαιολογικούς θησαυρούς. Ανοικοδομήθηκε στις αρχές του 1900, χάνοντας αργά αλλά σταθερά τον χαρακτήρα του, φτάνοντας στο σήμερα να σε στενοχωρεί, αφού με ανούσιες παρεμβάσεις έχει χάσει εντελώς τη γραφικότητά του.

Η εικόνα της γειτονιάς του Αϊ-Γιώργη δεν έχει καμιά σχέση με την εικόνα της ίδιας γειτονιάς στις αρχές του 20ού αιώνα. Μια γειτονιά τόσο κοντά στο κέντρο της Αθήνας, αλλά εξοχική, κατάλληλη για να δημιουργηθεί το Β' Νεκροταφείο της Αθήνας, το οποίο καταργήθηκε το 1911, κατεδαφίζεται ο περίβολός του για την κατασκευή γηπέδου και μόνο μερικά ψηλά κυπαρίσσια και μερικές ακακίες διατηρήθηκαν. Στο βόρειο τμήμα του γηπέδου άρχισαν να οικοδομούν την εκκλησία που γνωρίζουμε όλοι σήμερα. Το παλιό εκκλησάκι επί της οδού Κίμωνος κατεδαφίστηκε λίγο αργότερα. Σε αυτό ακριβώς το σημείο, στον Αϊ-Γιώργη, ο Κούρτιος τοποθετεί τον βωμό του Προμηθέα, όπου άρχιζε η Ακαδημία του Πλάτωνα.

Και στην οδό Λενορμάν, η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου του «Παλαιού», κτισμένη από το 1885 και με δωρεές από τους ευσεβείς μαγαζάτορες και κατοίκους της συνοικίας, προσδιορίζει και την ενορία του Κολωνού αλλά και τη στάση του τραμ, της γραμμής 11, που οδηγεί τους κατοίκους της Αθήνας σε περιβόλια με πατητήρια, στην εξοχή της Αθήνας. «Παλαιός» για να διαφέρει από τον νέο ναό του Αγίου Κωνσταντίνου της Ομόνοιας, που χτίτθηκε μερικά χρόνια αργότερα, 1893. Από το παλιό εκκλησάκι είχαν απομείνει, μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, δύο κολονίτσες, οι οποίες χάθηκαν κι αυτές, γιατί έτσι ορίζει η μοίρα. Οι πρόχειρες προσθήκες προσδιορίζουν το σήμερα, αφού η αρχιτεκτονική παραδοσιακή μνήμη αυτού του τόπου πάντα θα τραυματίζεται.