Η ιστορία της Ακαδημίας Πλάτωνος: Το όνομά της

Φώτο: Βασίλης Μακρής

Διάλεξη της αρχαιολόγου Έφης Λυγγούρη -Τόλια στο Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων (15.05.2012)

Το όνομα της Ακαδημίας οφείλεται στον πρώτο οικιστή της περιοχής ήρωα Ακάδημο ή Εκάδημο. Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει ότι εν Ακαδημεία  το δ’ εστί γυμνάσιον  προάστειον αλσώδες από τινος  ήρωος ονομασθέν Εκαδήμου και μνημονεύει ένα στίχο του Ευπόλιδος, εν συσκίοις δρόμοισιν Εκαδήμου Θεού ως απόδειξη του ισχυρισμού πως η Ακαδημία οφείλει το όνομά της στον Εκάδημο.

Ο Ακάδημος κατά την παράδοση ανήκει στη γενιά που προηγείται των ηρώων του Τρωικού πολέμου, είχε δε αποκαλύψει στους εκστρατεύσαντες κατά της Αττικής γιούς του Τυνδάρεω, Κάστορα και Πολυδεύκη, τον χώρο όπου είχε κρύψει ο Θησέας την Ελένη. Με τη βοήθεια των Διοσκούρων επικράτησε τότε στην Αθήνα ο αντίπαλος του Θησέως Μενεσθεύς.

Οι Λακεδαιμόνιοι όπως μας παραδίδει ο Πλούταρχος επειδή γνώριζαν την σχετική παράδοση, εσέβοντο πάντα κατά τις μεταγενέστερες επιδρομές τους στην Αττική, το ιερό άλσος του Ακαδήμου.

Το ίδιο όμως όνομα σημαίνει και Δήμο εκάς του αστέως, δηλαδή δήμο μακριά από την πόλη. Πάντως είναι πολύ πιθανόν το τοπωνύμιο να είναι προιμότερο του ήρωος, ο οποίος φαίνεται ότι εφευρέθηκε γιά να το ερμηνεύσει, όπως έχει παρατηρηθεί ότι συμβαίνει και σε άλλες περιπτώσεις.

            Η Ακαδημία στην αρχαιότητα ήταν μια ιδιαίτερα εκτεταμένη περιοχή με άλση,  σκιερά δένδρα και περιπάτους, δίπλα στον Κηφισό ποταμό.

            Το ιερό άλσος της  Ακαδημίας ήταν αφιερωμένο στην Αθηνά. Μέσα στο τέμενος της Αθήνας υπήρχαν οι «δώδεκα μορίαι ελαίαι» ιερές ελιές, από τις οποίες προέρχονταν το ιερό λάδι που προσφερόταν ως βραβείο στους νικητές των Παναθηναϊκών αγώνων.

            Δίπλα στο ιερό της Αθηνάς υπήρχε το τέμενος του Μορίου Δία. Επίσης υπήρχαν στο Γυμνάσιο βωμοί αφιερωμένοι στον Ερμή και τον Ηρακλή. Κοινός επιβλητικός βωμός υπήρχε στην Ακαδημία αφιερωμένος στον Προμηθέα και τον Ήφαιστο. Από την φλόγα του βωμού αυτού άναβαν τις λαμπάδες οι αθλητές που έτρεχαν στις λαμπαδηδρομίες, αγώνες που πραγματοποιούνταν προς τιμή των νεκρών στον Δρόμο προς Ακαδημία.

          Μέσα σε αυτόν τον χώρο ιδρύθηκε τον 6^ο αι πΧ  το Γυμνάσιο της Ακαδημίας. Ο Πλούταρχος μας παραδίδει ότι ο Πεισίστρατος έστησε στην είσοδο του Γυμνασίου της Ακαδημίας άγαλμα στο βωμό του θεού Έρωτα προς τιμήν του εραστή του Χάρμου. Ο Αθήναιος παραδίδει μιά παραλλαγή αυτής της πληροφορίας και αναφέρεται στο επίγραμμα που υπήρχε στον βωμό.

     Ο Χάρμος έστησε βωμό στον πολυμήχανο θεό Ερωτα επί σκιεροίς τέρμασι γυμνασίου. Αυτή είναι η πρώτη φορά που έχουμε σαφή αναφορά για γυμνάσιο στην Ακαδημία κατά την αρχαική εποχή. Ο Παυσανίας αναφέρει μία είσοδο προ δε της εισόδου της ες Ακαδημία καιτοι η επίσκεψή του έγινε πολλούς αιώνες μετά τον Πλάτωνα εντούτοις συνδέει  την είσοδο αυτή  με ένα αφιέρωμα στον Ερωτα που στήθηκε από τον Χάρμο.

            Από τα τέλη του 6^ου αι.π.Χ. σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς, η Ακαδημία απέκτησε έναν περίβολο, του οποίου η εξαιρετικά πολυδάπανη κατασκευή αποδίδεται στον Ίππαρχο, γιό του Πεισίστρατου. Ο περίβολος αυτός έμεινε γνωστός με το όνομα «Ιππάρχου τειχίον».

            Τον 5^ο αι.π.Χ. ο Κίμων δενδροφύτευσε και υδροδότησε τον χώρο του Γυμνασίου και τον μετέβαλε σε χλοερό άλσος. Φαίνεται ότι ο Κίμων στο πλαίσιο προγράμματος αναμόρφωσης της πόλης  μεταξύ άλλων έργων «την Ακαδημίαν εξ ανύδρου και αιχμηράς κατάρριπον αποδείξας άλσος, ησκημένον υπ¨αυτού δρόμος καθαροίς και συστίοις περιπάτους¨.

   Ο Delorme πιστεύει ότι ο Κίμων επισκεύασε τις εγκαταστάσεις του Γυμνασίου που καταστράφηκαν από τους Πέρσες, ενώ ο Kyle θεωρεί ότι μετέτρεψε την Ακαδημία από θρησκευτικό κέντρο με περιορισμένες αθλητικές δραστηριότητες και προσιτές μόνον στην αριστοκρατική τάξη σε γυμνάσιο ανοικτό σε όλους τους πολίτες.

            Αυτή η ειδυλλιακή τοποθεσία περιγράφεται θαυμάσια σε απόσπασμα από τις Νεφέλες του Αριστοφάνη που αναφέρεται σε νέους που περνούν τις ελεύθερες ώρες τους στην Ακαδημία την άνοιξη μέσα στα άνθη και κάτω από λεύκες, πλατάνια και νερά.

            Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου ο Χώρος της Ακαδημίας χρησίμευσε ως στρατόπεδο για τους Σπαρτιάτες  το 405 και το 403 π.χ. αι.

            Το 387 π.Χ. ο Πλάτων επιστρέφοντας στην Αθήνα από το α’ ταξίδι του στις Συρακούσες, ίδρυσε στην περιοχή του Γυμνασίου την περίφημη σχολή του. Αργότερα στον χώρο αυτό και προς τον Ίππιο Κολωνό έκτισε την οικία του. Μέσα σε ιδιόκτητο κήπο ίδρυσε το Μουσείο και στοά γιά τη διδασκαλία του. Εκεί το 347 πΧ τάφηκε ο Πλάτων ύστερα από 40 χρόνια διδασκαλίας. Ο διάδοχος του Πλάτωνος στην Ακαδημία ανιψιός του Σπεύσιππο; αφιέρωσε αγάλματα των Χαρίτων στο Μουσείο. Ο Πέρσης Μιθριδάτης έστησε ανδριάντα του Πλάτωνος, έργο του γνωστού γλύπτη Σιλαλίωνος σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο.

(συνεχίζεται)